Μετάβαση στο κύριο περιεχόμενο
Λογότυπος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής
elel
Επιχειρήσεις, οικονομία, ευρώ
EU Social Economy Gateway

Ελλαδα

Η κοινωνική οικονομία με μια ματιά

μέτρια αναπτυγμένη*
Επίπεδο ανάπτυξης
3.30%**
Εκτιμώμενο ποσοστό απασχόλησης
117 516**
Εκτιμώμενη μισθωτή απασχόληση

Το ελληνικό τοπίο κοινωνικής οικονομίας αποτελείται, κατά κύριο λόγο, από ex lege κοινωνικές συνεταιριστικές επιχειρήσεις (ΚοινΣΕπ). Πολλές de facto δραστηριότητες κοινωνικής οικονομίας αποτελούν μέρος του οικοσυστήματος κοινωνικής οικονομίας, καθώς πληρούν τα κριτήρια του ορισμού της ΕΕ αλλά δεν ανήκουν στο νομικό πλαίσιο της κοινωνικής οικονομίας.

Υπολογίζεται ότι υπήρχαν συνολικά 1 148 κοινωνικές επιχειρήσεις το 2019. Αυτός ο αριθμός πρέπει να εκτιμηθεί λαμβάνοντας υπόψη τις δυσκολίες μέτρησης λόγω της αναντιστοιχίας μεταξύ των ορισμών της ΕΕ και των ελληνικών νομικών οντοτήτων, καθώς και το πρώιμο στάδιο της κοινωνικής οικονομίας συγκριτικά με άλλα κράτη μέλη της ΕΕ.

Η εκπαίδευση, η ψυχαγωγία, και οι υπηρεσίες τροφίμων είναι οι πιο δημοφιλείς τομεακές οικονομικές δραστηριότητες.

Πηγή: Κοινωνικές Επιχειρήσεις και τα οικοσυστήματά τους στην Ευρώπη, Εκθέσεις ανά Χώρα, Ελλάδα, 2019

 

* Για τον παρόντα δικτυακό τόπο συμπεριλάβαμε αυτή τη συνολική αξιολόγηση του επιπέδου της ανάπτυξης, που βασίζεται στα στοιχεία και στις πληροφορίες σχετικά με το οικοσύστημα κοινωνικής οικονομίας που είναι επί του παρόντος διαθέσιμες και ως εκ τούτου υπάρχουν κάποιοι περιορισμοί. Ωστόσο, θεωρήσαμε ότι, σε κάθε περίπτωση, είναι χρήσιμο να συμπεριλάβουμε αυτή τη συνολική αξιολόγηση.
** Πηγή: ΕΟΚΕ/CIRIEC (2016) Πρόσφατες εξελίξεις της Κοινωνικής Οικονομίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση, σας εφιστούμε την προσοχή ότι αυτά τα στοιχεία είναι μάλλον υπερεκτιμημένα καθώς βασίζονται στο είδος του οργανισμού και δεν έγινε πιο αυστηρός έλεγχος όλων των στοιχείων που συμπεριλαμβάνονται στον ορισμό της κοινωνικής οικονομίας.

Για περισσότερες λεπτομέρειες σχετικά με την ποιότητα των δεδομένων ανατρέξτε στη σημείωση για τα δεδομένα της κοινωνικής οικονομίας.

Παράδοση και ρίζες

Η κοινωνικής οικονομία στην Ελλάδα έχει τις ρίζες της πρώιμη ανάπτυξη του κράτους (19ος αιώνας), και ακολουθεί τη διαδρομή που χάραξαν 5 πρώιμες μορφές συνεργασίας στην ελληνική κοινωνία: τοπικές αρχές, συνεταιρισμοί, σύλλογοι και μη κερδοσκοπικοί οργανισμοί, φιλανθρωπικά ιδρύματα και η Ορθόδοξη Εκκλησία.

Η ανάπτυξη της κοινωνικής οικονομίας στην Ελλάδα έχει επίσης στιγματιστεί από σημαντικά γεγονότα και περιόδους, από τις κοινωνικές αναταραχές για τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, τη στρατιωτική χούντα της δεκαετίας του 60 και 70, μέχρι τις πολυδιάστατες κρίσεις που βιώνει η Ελλάδα από το 2020.

Από την προηγούμενη δεκαετία, η αύξηση του αριθμού των κοινωνικών επιχειρήσεων συνδέεται με το «κίνημα των πλατειών» το 2011, με την ανάπτυξη του κινήματος αλληλεγγύης, που κατάργησε το στίγμα της φτώχειας και προώθησε την κοινωνική συνεργασία για την αντιμετώπιση των καταστροφικών συνεπειών της κρίσης.

Συνθήκες-πλαίσιο και οικοσύστημα της κοινωνικής οικονομίας

Πλαίσιο πολιτικής και νομικό πλαίσιο 

Δύο σημαντικές στιγμές μπορούν να επισημανθούν για τη διάρθρωση ενός νομικού πλαισίου για την κοινωνική οικονομία στην Ελλάδα.

Το 2011, η κοινωνική οικονομία ξεκινά να αναγνωρίζεται νόμιμα από την κυβέρνηση για πρώτη φορά (4019/2011).  Ο νόμος του 2011 ήταν ένα σημείο καμπής για την ανάπτυξη των ελληνικών κοινωνικών επιχειρήσεων, αντιμετωπίζοντας τα νομοθετικά κενά και τις νέες ανάγκες που είχαν προσδιοριστεί λόγω του πολλαπλασιασμού των κοινωνικών επιχειρήσεων, και των ευρύτερων δραστηριοτήτων σχεδόν σε όλους τους οικονομικούς τομείς. Με έμφαση στην «κοινωνική οικονομία» και στην «κοινωνική επιχειρηματικότητα», ο νόμος καθιέρωσε ένα ευρύ φάσμα άτυπων και επίσημων δραστηριοτήτων.

Το 2016, μια τροποποίηση του εν λόγω νομοθετικού πλαισίου επαναδιάρθρωσε το πλαίσιο των κοινωνικών επιχειρήσεων αναπτύσσοντας περαιτέρω την έννοια της «κοινωνικής και αλληλέγγυας οικονομίας». Ο εν λόγω νόμος αποσκοπούσε στη θέσπιση μιας σειράς επιχειρησιακών κριτηρίων για τη διάκριση των κοινωνικών επιχειρήσεων από τις οργανώσεις συμβατικών, κερδοσκοπικών επιχειρήσεων και για τη διευκόλυνση της διάρθρωσης του οικοσυστήματος κοινωνικής οικονομίας.

Ο νόμος του 2016 ορίζει τις οντότητες αυτού του είδους ως τις κύριες ex lege κοινωνικές επιχειρήσεις στη χώρα.

Οι κοινωνικές συνεταιριστικές επιχειρήσεις:  αντιστοιχούν στην πλειονότητα των ex lege κοινωνικών επιχειρήσεων στην Ελλάδα. Μπορούν να χωριστούν σε τρεις κατηγορίες:

  1. Κοινωνικές συνεταιριστικές επιχειρήσεις για την ένταξη «ευάλωτων» ομάδων στην κοινωνική και οικονομική ζωή. Συμπεριλαμβάνονται κοινωνικές ομάδες όπως άτομα με αναπηρίες, τοξικομανείς, τοξικομανείς που έχουν απεξαρτηθεί, πρώην φυλακισμένοι που έχουν απελευθερωθεί, ανήλικοι παραβάτες κ.λπ.
  2. Κοινωνικές συνεταιριστικές επιχειρήσεις για την ένταξη «ειδικών» ομάδων στην κοινωνική και οικονομική ζωή. Απευθύνονται σε θύματα ενδοοικογενειακής βίας, θύματα εμπορίας ανθρώπων, άστεγους, μετανάστες, πρόσφυγες και αιτούντες άσυλο
  3. Κοινωνικές συνεταιριστικές επιχειρήσεις για συλλογικούς σκοπούς και σκοπούς κοινωνικής ωφέλειας. Πρόκειται για οντότητες που διοργανώνουν δραστηριότητες «βιώσιμης ανάπτυξης» ή παρέχουν «υπηρεσίες γενικού ενδιαφέροντος» (δηλ. εξυπηρετούν τοπικές και συλλογικά συμφέροντα και προωθούν την απασχόληση, την κοινωνική συνοχή και την τοπική ή περιφερειακή ανάπτυξη).

Η ελληνική κυβέρνηση αναγνώρισε επίσης 2 είδη  ex lege οργανισμών κοινωνικής οικονομίας που εκπροσωπούνται λιγότερο στο οικοσύστημα:

  • Οι κοινωνικοί συνεταιρισμοί περιορισμένης ευθύνης (Κοι.Σ.Π.Ε.) συνιστούν ταυτόχρονα παραγωγικές/εμπορικές μονάδες και μονάδες ψυχικής υγείας, που διοικούνται από τη Διεύθυνση Ψυχικής Υγείας του Υπουργείου Υγείας.
  • Οι αγροτουριστικοί συνεταιρισμοί γυναικών κάλυψαν την ανάγκη αναβάθμισης της κοινωνικής θέσης των γυναικών σε αγροτικές περιοχές και δημιουργίας οικονομικών ευκαιριών σχετικά με τον αγροτουρισμό.

Πέρα από τους οργανισμούς που αναγνωρίζονται από τον νόμο 4430/2016, μπορούν να προσδιοριστούν ορισμένες οντότητες της κοινωνικής οικονομίας μεταξύ των αστικών συνεταιρισμών, των εταιρειών περιορισμένης ευθύνης, των αγροτικών συνεταιρισμών.

Το 2023, η κυβέρνηση πρότεινε ένα «Σχέδιο Δράσης για την Κοινωνική Οικονομία και την Κοινωνική Καινοτομία». [Επικαιροποιημένο-Σχέδιο-Δράσης-ΚΟ_ΚΚ.pdf (ypergasias.gov.gr)]. Η στρατηγική αναγνωρίζει την ανάγκη ενίσχυσης του ελληνικού οικοσυστήματος της κοινωνικής οικονομίας επενδύοντας σε δράσεις σε πέντε πυλώνες: την ανάπτυξη θεσμικού πλαισίου, την ανάπτυξη χρηματοπιστωτικών μέσων, την ανάπτυξη ικανοτήτων, την ενίσχυση εταιρικών σχέσεων και την ευαισθητοποίηση. Η πρόταση βρίσκεται σε στάδιο διαβούλευσης με τις Περιφερειακές Ενώσεις, την Πανελλήνια Συνομοσπονδία Ενώσεων Φορέων Κοινωνικής Αλληλέγγυας Οικονομίας και βασικούς φορείς, από τον Μάιο του 2023.

Υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής στον τομέα της κοινωνικής οικονομίας 

Σε εθνικό επίπεδο, η Κοινωνική και Αλληλέγγυα Οικονομία στην Ελλάδα συντονίζεται από το ελληνικό Υπουργείο Εργασίας και Κοινωνικών Υποθέσεων. Η Κοινωνική και Αλληλέγγυα Οικονομία ρυθμίζεται επίσης από τέσσερα άλλα υπουργεία: Το Υπουργείο Εσωτερικών, το Υπουργείο Οικονομίας και Ανάπτυξης, το Υπουργείο Υγείας και το Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων.

Ο νόμος 4430/2016 οδήγησε στη δημιουργία της Ειδικής Γραμματείας Κοινωνικής και Αλληλέγγυας Οικονομίας, ένα διοικητικό όργανο που προσδιορίζει, στηρίζει και παρακολουθεί το φάσμα της Κοινωνικής και Αλληλέγγυας Οικονομίας στη χώρα.

Η Γενική Γραμματεία Εμπορίου και Προστασίας Καταναλωτή υπάγεται στο Υπουργείο Οικονομίας και Ανάπτυξης και είναι αρμόδια για τη ρύθμιση της αγοράς και για την ελαχιστοποίηση καταχρηστικών εμπορικών πρακτικών. Επίσης διατυπώνει, εφαρμόζει και παρακολουθεί πολιτικές για όλες τις επιχειρήσεις και συμμετέχει σε διαδικασίες σύναψης συμβάσεων.

Δίκτυα, ομοσπονδίες και φορείς εκπροσώπησης 

Τα τελευταία χρόνια, έχουν γίνει πολλές προσπάθειες δικτύωσης μεταξύ των ελληνικών κοινωνικών επιχειρήσεων. Τα τελευταία δύο χρόνια, η θεσμική εκπροσώπηση των φορέων Κοινωνικής και Αλληλέγγυας Οικονομίας γίνεται ολοένα και ισχυρότερη και οι Δευτερογενείς Ενώσεις Φορέων Κοινωνικής Αλληλέγγυας Οικονομίας ανταποκρίνονται στον ρόλο τους μετά από χρόνια που ήταν παραγκωνισμένες. Έντεκα από τις δεκατρείς Περιφέρειες της Ελλάδα έχουν ιδρύσει Ενώσεις Φορέων Κοινωνικής Αλληλέγγυας Οικονομίας το 2023 με δημοκρατική προσέγγιση.

Υπάρχουν 12 Δευτερογενείς (περιφερειακές) Ενώσεις, που κατοχυρώνονται από τις διατάξεις του νόμου 4430/2016, άρθρο 9 και θεσμικά εκπροσωπεύουν τα συμφέροντα των Κοινωνικών Επιχειρήσεων και φορέων Κοινωνικής Οικονομίας στις αντίστοιχες Περιφέρειες. Σε συνεργασία με σημαντικούς φορείς στον ιδιωτικό και δημόσιο τομέα, οι Ενώσεις επιδιώκουν την ανάπτυξη της Κοινωνικής Επιχειρηματικότητας και της Κοινωνικής Οικονομίας γενικότερα. Λειτουργούν ως Κέντρα Υποστήριξης, αναπτύσσοντας και προωθώντας την Κοινωνική Καινοτομία, τη στήριξη επιχειρήσεων, την προάσπιση συμφερόντων ως μέλη των Επιτροπών Παρακολούθησης στα αντίστοιχα Περιφερειακά Επιχειρησιακά Προγράμματα. Αναπτύσσουν επίσης διάφορα προγράμματα εκκόλαψης επιχειρήσεων, Εκπαίδευσης και Δια Βίου Μάθησης σε συνεργασία με τοπικές Εταιρείες Ανάπτυξης και Κοινωνικές Επιχειρήσεις.

Η Τριτογενής Πανελλήνια Συνομοσπονδία Ενώσεων Φορέων Κοινωνικής Αλληλέγγυας Οικονομίας (ΠΑ.Σ.Ε. Κ.ΑΛ.Ο) είναι ο κοινωνικός εταίρος και ο εθνικός οργανισμός-ομπρέλα των αναγνωρισμένων φορέων που εκπροσωπούν θεσμικά το οικοσύστημα Κοινωνικής και Αλληλέγγυας Οικονομίας στην Ελλάδα, στο πλαίσιο του οποίου ενσωματώνονται οκτώ από τις δώδεκα Δευτερογενείς Ενώσεις.

Το Κοινωνικό Δίκτυο Κοινωνικής Αλληλεγγύης και Περιφερειακής Ανάπτυξης (Δίκτυο Κ.Α.Π.Α), προωθεί τις ελληνικές κοινωνικές επιχειρήσεις. Οι κύριες δραστηριότητές του είναι, μεταξύ άλλων, η συνεργατική εκπαίδευση, η προώθηση των συνεταιρισμών και η ανάπτυξη νέων νομικών πλαισίων.

Σας υπενθυμίζουμε ότι αυτός ο κατάλογος δεν είναι εξαντλητικός, και μπορεί να βρείτε πολλά δίκτυα που λειτουργούν σε περιφερειακό επίπεδο.

Οι φορείς κοινωνικής οικονομίας υποστηρίζονται επίσης από ορισμένα ιδρύματα που προωθούν τη μάθηση και την εκπαίδευση σχετικά με τις κοινωνικές επιχειρήσεις στην Ελλάδα. Ορισμένα ιδρύματα προσφέρουν προσφέρουν ακαδημαϊκή εκπαίδευση, άλλα εστιάζουν κυρίως στην κατάρτιση και, άλλα είναι περισσότερο άτυπα και έχουν πολιτικό προσανατολισμό. Το Ινστιτούτο Κοινωνικής Οικονομίας, Το Βρετανικό Συμβούλιο, Το Εργαστήριο P2P, και το Ερευνητικό Ίδρυμα Heinrich Böll, μεταξύ πολλών άλλων, είναι σχετικά παραδείγματα τέτοιων δραστηριοτήτων.

 

Πώς να δραστηριοποιηθείτε στον τομέα κοινωνικής οικονομίας στην Ελλαδα;

Τα τελευταία χρόνια, στην Ελλάδα έχει παρατηρηθεί ισχυρή ανάπτυξη του οικοσυστήματος κοινωνικής οικονομίας: τα συμβουλευτικά όργανα, τα γραφεία παροχής συμβουλών, οι επιταχυντές και οι ενώσεις δικτύων έχουν πολλαπλασιαστεί.

Έντεκα από τις δεκατρείς Περιφέρειες της Ελλάδας έχουν ενεργές, θεσμικές, δευτερογενείς Ενώσεις με τις οποίες μπορείτε να επικοινωνείτε και να ζητάτε υποστήριξη αν επιθυμείτε να δραστηριοποιηθείτε στον τομέα Κοινωνικής Οικονομίας ως εθελοντής, να γίνετε μέλος μιας Κοινωνικής Επιχείρησης ή ως ομάδα να δημιουργήσετε τη δική σας οντότητα Κοινωνικής Οικονομίας. Μπορείτε επίσης να απευθυνθείτε σε μια από τις περιφερειακές Ενώσεις, για περισσότερες πληροφορίες.

Το ολοένα και μεγαλύτερο ενδιαφέρον του πληθυσμού για αυτόν τον τομέα οδήγησε επίσης στην ανάπτυξη πανεπιστημιακών προγραμμάτων, όπως για παράδειγμα ένα μεταπτυχιακό πρόγραμμα (MSc) στο Ελληνικό Ανοιχτό Πανεπιστήμιο. Επιπλέον, μπορείτε να βρείτε προγράμματα Δια Βίου Μάθησης για εργαζόμενους του τομέα κοινωνικής οικονομίας, όπως αυτό το πρόγραμμα Δια Βίου Μάθησης υπό την εποπτεία του Πανεπιστημίου της Κρήτης, για Συμβούλους στην Κοινωνική Οικονομία.

Στο πλαίσιο της ακαδημαϊκής κοινότητας, το 2013, δημιουργήθηκε το Λαϊκό Πανεπιστήμιο Κοινωνικής Αλληλέγγυας Οικονομίας (univsse.gr) ως τρόπος διάδοσης της γνώσης για την κοινωνική οικονομίας και ενθάρρυνσης της ενεργού συμμετοχής από τους πολίτες.  

Η κυβέρνηση επίσης προσπαθεί να τονώσει την κοινωνική οικονομία μέσω της οργάνωσης εκδηλώσεων προώθησης και μέσω του ανοίγματος αγορών και καταστημάτων όπου οι πολίτες μπορούν απευθείας να αγοράσουν προϊόντα από την κοινωνική οικονομία. Η Στοά Εμπόρων που άνοιξε εκ νέου με άδεια καταστήματα για κοινωνικές επιχειρήσεις ώστε να προωθήσουν προσωρινά τα προϊόντα τους.

 

Λάβετε υποστήριξη

Πέρα από την κυβέρνηση, τους τοπικούς φορείς, τις περιφέρειες, τα εμπορικά και βιομηχανικά επιμελητήρια μπορούν να στηρίξουν την κοινωνική οικονομία μέσω της ανάπτυξης κέντρων καινοτομίας και εκκολαπτήρια

Κάποιες δεν απευθύνονται αποκλειστικά σε οντότητες της κοινωνικής οικονομίας αλλά μπορεί, σε κάθε περίπτωση, να είναι σχετικές:

Πολλά ιδρύματα, ΜΚΟ και δίκτυα προσφέρουν υποστήριξη σε πρωτοβουλίες της Κοινωνίας των Πολιτών και μπορούν να στηρίξουν οντότητες της κοινωνική οικονομίας, όπως:

Χρηματοδότηση

Η Ελλάδα στηρίζει την ανάπτυξη της κοινωνικής οικονομίας μέσω της αξιοποίησης των ευρωπαϊκών ταμείων, ιδίως του ΕΚΤ+ και του ΕΤΠΑ. Οι Κοινωνικές Επιχειρήσεις μπορούν να αποκτήσουν πρόσβαση σε αυτά μέσω των εξής:

  • Ανάπτυξη Ανθρώπινου Δυναμικού, Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση (HRDELL)
  • Τα 13 Ελληνικά Περιφερειακά Επιχειρησιακά Προγράμματα (ΠΕΠ)
  • Τα Επιχειρησιακά Προγράμματα «Ανταγωνιστικότητα, Επιχειρηματικότητα και Καινοτομία».

Στον ιδιωτικό τομέα, οι κοινωνικές επιχειρήσεις μπορούν να χρηματοδοτηθούν μέσω των εξής:

Μάθετε περισσότερα σχετικά με την κοινωνική οικονομία στην Ελλαδα

Εκθέσεις:

Φωνές Κοινωνικής Οικονομίας

Social Economy Voices - Klimax Plus, Greece